Mübariz Əhmədoğlu: Paşinyan üçün tənzimlənmənin Dağlıq Qarabağın özündən başlanması və sürəti çox vacibdir
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməmiş qalması Ermənistan üçün yeni təhdidlər yaradıb. Söhbət təkcə Ermənistanın qarşısında duran iqtisadi və digər problemlərindən getmir. Ermənistan məhz Dağlıq Qarabağ probleminə görə çox ciddi tarixi şərəfsizliyə sürüklənir.
Həm İran, həm də Gürcüstan istiqamətində baş verənlər Ermənistanın uydurma da olsa özləri üçün şərəf bildikləri tarixi ləkələyə bilər. Bu baxımdan Paşinyan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini tənzimləmək istəyir. Paşinyanı Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsinə vadar edən ən əsas səbəblərdən biri Avropa İttifaqının mövqeyidir. Aİ Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsinə başlanmasını Paşinyandan ən kəskin şəkildə tələb edir. Almaniya və Aİ heç zaman həm ayrı-ayrılıqda, həm də birlikdə Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsinə bu qədər böyük maraq göstərməyiblər.
Prezident Armen Sərkisyanın Almaniyaya, az sonra A.Sərkisyanın Münhen Təhlükəsizlik Konfransının 55-ci iclasının təşkilat komitəsinin Minskdə keçirilən yığıncağına və bir müddət sonra Paşinyanın Almaniyaya dəvət olunması, prezident Armen Sərkisyanın Münhen Təhlükəsizlik Konfransında iştirak adı ilə Almaniyada olması Almaniyanın Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsinə marağının artdığının göstəricisidir. Amma təkcə bu deyil. Münhen Təhlükəsizlik Konfransının sədri Volvqanq İşinger konfransın işini yekunlaşdırarkən diqqətçəkən açıqlama verdi: Prezident A.Sərkisyan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevlə Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsi üzrə danışıqlar aparmağa razılıq verib. Yüksəkçinli Aİ rəsmilərinin Ermənistanla təmaslarının sayı xeyli artıb. Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində 5-ə yaxın Almaniya və Aİ rəsmiləri Ermənistanın və Azərbaycanın Xİ nazirləri ilə görüşdülər.
Bu o deməkdir ki, Aİ və Almaniya Paşinyanın mürəkkəbliklərini başa düşürlər və ehtiyat variant kimi A.Sərkisyanı Azərbaycanla danışıqlar aparmağa hazırlayırlar. Bu daha etibarlı ola bilər.
Almaniyanın Aİ-ni vasitəçi etmək təşəbbüsü də aktualdır.
Almaniyanın Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsinə artan marağı Almaniya kansleri A.Merkelin Cənubi Qafqaz regionuna səfərindən başlanmışdı.
Geosiyasətin müəyyənedici olması ən çox ehtimal olunandır. Rusiya qazının Avropaya girməsi uğrunda mübarizə aparan A.Merkel bunun əvəzində Aİ -ni Cənubi Qafqazda yeni formatda möhkəmləndirir. Merkelin Azərbaycanda olarkən verdiyi bəyanata görə bunun yolu Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsindən başlayır. Bununla da Merkel RF qazını Aİ-yə buraxdığına balans yaratdığını iddia edə biləcək.
Ermənistanla əlaqəli tarixi rüsvayçılığa yol verməmək, Aİ-dən pul qazanmaq məqsədilə Paşinyan özü Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində aktiv roldadır. Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsinin cari mərhələsində Paşinyan üçün 2 məsələ vacibdir: ı. Tənzimlənmənin sürəti. Paşinyan bilir ki, əgər tənzimlənmə prosesi yubanarsa, o halda Rusiya və digər dövlətlər ortalığa əlavə variantlar qoya bilərlər. Bəlkə də Münhen Təhlükəsizlik Konfransında Lavrov Mnatsakanyana məhz ona görə Azərbaycanın Xİ naziri ilə görüşməyə icazə vermədi ki, bir az ondan öncə N.Paşinyan Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz və münaqişələr üzrə xüsusi təmsilçisi T.Klaarı qəbul edərkən Dağlıq Qarabağın vətəndaş cəmiyyətinin xətti ilə danışıqlar prosesinə qoşulmasına razılıq verməsi idi. Dağlıq Qarabağ erməniləri və azərbaycanlılarının görüşü ildırım sürətli variantla Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsinə gətirib çıxara bilər. Münaqişənin belə ildırım sürətli tənzimlənməsi Rusiyaya sərfəli deyil. Eləcə də Paşinyan başa düşür ki, Köçəryanın və Sərkisyanın dəfələrlə atmaq istədiyi addımları indi o, atmalıdır. Köçəryan 1999-cu ildə ATƏT-in İstanbul sammitində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ilə sülh müqaviləsi imzalamağa hazır idi. Ermənistan parlamentindəki terror hadisəsi bunun qarşısını aldı. Eləcə də S.Sərkisyanın prezidentliyi dövründə də Kazan sənədinə son anda təşkilatçı tərəfindən dəyişiklik edilmişdi. Məhz bu dəyişikliyə görə Prezident İ.Əliyev 10 şərt irəli sürdü. N.Paşinyan Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsini çox sürətlə aparmalıdır.
Tənzimlənmə Ermənistandan deyil, məhz Dağlıq Qarabağın özündən başlamalıdır və tənzimlənmənin məsuliyyətini Dağlıq Qarabağ erməniləri özlərinin üzərilərinə götürməlidir. Paşinyan Dağlıq Qarabağdakı Azərbaycana doğru olan meyli bilir. Ona görə də N.Paşinyan gələcəkdə iddia edə bilər ki, Ermənistan deyil, məhz Dağlıq Qarabağ erməniləri özləri Azərbaycana tərəf getdilər.
Ermənistan Moskvanın əlində Gürcüstanın artan anti-Rusiyaçılığını neytrallaşdıracaq vasitədir.
Rusiyanın Gürcüstana münasibətində narahatlıq kifayət qədər göz qabağındadır. Qara dəniz akvatoriyasına Qərbin müdaxiləsi 2 - Ukrayna və Gürcüstan istiqamətlərində baş verir:
Ukrayna istiqamətində baş verən müdaxiləyə Rusiya özü cavab vermək niyyətindədir. Gürcüstanın hərəkətləri RF üçün dözülməz olur. Amma Gürcüstan ərazisindən cavab vermək üçün isə əsas vasitə Ermənistandır. Suriya kampaniyasında Ermənistanın iştirakı Rusiyanı buna daha da ruhlandırıb. Rusiya istənilən anda Ermənistanı Gürcüstanın üzərinə qaldıra bilər və əgər Gürcüstan ərazisi vasitəsilə Qərb Qara dəniz akvatoriyasında hərbi müdaxiləni genişləndirsə o zaman Ermənistan Cavaxetiya ermənilərinin vəziyyətini əsas götürərək Gürcüstana hücum edəcəkdir.
2011-ci ilin yüklərin monitorinqi müqaviləsinin implimentasiyası RF-Gürcüstan- Ermənistan müstəvisində yeni hadisəni üzə çıxarıb: Rusiya Ermənistana alternativ yol açdığını deyir. RF Xİ nazirinin müavini Q.Karasin Yerevanda bu məsələni açıqladı. Amma eyni zamanda həmin Karasinin kurasiyasında olan Cənubi Osetiyanın Xİ “naziri” alman mətbuatına verdiyi müsahibədə Cənubi Osetiyanın bir hissəsinin hələ də Gürcüstanın tərkibində qaldığını bildirdi və Medoyevin fikrincə, bu ərazilər də vahid Osetiyanın tərkibinə qatılacaq.
Z.Abaşidze və Q.Karasinin fevral ayında keçirilən növbəti görüşündən sonra bəlli oldu ki, Ermənistanın ümid etdiyi yol açılmadı. Bu, Cənubi Osetiyanın Gürcüstana qarşı ərazi iddiaları planın reallaşması ehtimalını artırır. Cənubi Osetiya Gürcüstanın ərazisini işğal etməyə başlayacaq. Bu ərazi Gürcüstanın ermənilərlə məskunlaşmış Cavaxetiya regionu ilə Cənubi Osetiyanın arasındakı ərazidir. Bu ərazi işğaldan sonra Cənubi Osetiyanın və yaxud Cavaxetiya ermənilərinin nəzarəti altına keçəcək. İşğal aksiyasında Cənubi Osetiya hərbçiləri adı ilə rus hərbçiləri öndə olsalar da, erməni hərbçiləri də vacib rol oynayacaqlar. Gürcüstan ordusunu işə salacağı təqdirdə Ermənistan ordusu Gürcüstanın üzərinə yeriyəcək. Çünki Cavaxetiya erməniləri özlərinin soyqırıma məruz qaldığını iddia edəcəklər və bu məqsədlə Ermənistandan kömək istəyəcəklər. Ermənistan Rusiyanın təkidi ilə hərbisini Gürcüstanın üzərinə yeridəcək.
Rusiya ilə Ermənistan arasındakı son hərbi anlaşmalara- yeni hərbi texnikanın, o cümlədən SU-30 SM qırıcı təyyarələrinin verilməsinə bu prizmadan yanaşmaq daha düzgündür.
Hadisələrin gedişi Gürcüstan rəhbərliyinin davranışından asılıdır. Gürcüstanda siyasi mühitin böyük bir qismi ermənilərin təsiri altındadır. Gürcüstan rəhbərliyi kifayət qədər ciddi korrupsiya ilə məşğuldur. Gürcüstan rəhbərliyi ölkənin idarəçiliyi ilə normal məşğul olsalar, ermənilərin təbliğatının təsiri altından çıxsalar indi bu böyük təhlükəni aradan qaldıra bilərlər. 2008-ci il avqust hadisələri-5 günlük Cənubi Osetiya müharibəsi zamanı Ermənistanda taxıl və benzin qıtlığı yarandı. İndi Gürcüstan hal-hazırda Ermənistanda belə vəziyyət yaratmaqla Ermənistanla Gürcüstan arasında bir-birinə qarşılıqlı hücum etməmək haqqında müqaviləni imzalatdıra bilər. Yeri gəlmişkən deyək ki, Gürcüstanda bir müddət əvvəl belə müqaviləni imzalamaq aktual idi. Ermənistan razılaşmadı. Rəsmi Tbilisi bundan özü üçün müəyyən nəticə çıxarmalıdır. Düzgün nəticə Ermənistanı işğalçılığın davamından əl çəkməyə vadar edə bilər; Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən qoşununu çıxaran Ermənistan, həm də Gürcüstan üçün təhlükəsiz qonşuya çevrilə bilər.
Mübariz Əhmədoğlu
Siyasi İnnovasiya və Texnologiyalar Mərkəzinin sədri, politoloq
